Yatırım Dünyasına Yeni Adım Atanlar için "Görsel" ve "Hikayeli" Bir Liste

Uzun bir aradan sonra tekrar merhaba.

Biliyorsunuz, son dönemde kariyerimde ve hayatımda yeni sayfalar açmakla, yeni yapılar kurmakla meşguldüm. Yazmaya biraz ara vermiştim ama geçtiğimiz günlerde gelen bir soru, beni bilgisayarın başına geçirdi. Soru o kadar yerinde ve o kadar güzel bir yerden geliyordu ki, cevabı sadece bir e-posta ile sınırlı kalsın istemedim.

Soru 22 yaşında, tasarım ve iletişimle ilgilenen pırıl pırıl bir gençten geldi: "Hiç finans bilmeyen birine; film, kitap, belgesel... Ne olursa, bir başlangıç önerisi verebilir misiniz?"

Genelde bu soruya verilen cevaplar bellidir; kalın ekonomi kitapları, teknik analiz videoları, karmaşık grafikler... Ama karşımda "tasarım" ve "iletişim" gözlüğüyle dünyaya bakan biri vardı. Ona sıkıcı ders kitaplarını, grafik okuma eğitimlerini öneremezdim. Çünkü finans, dışarıdan bakıldığında rakamların dünyası gibi görünse de, aslında insan psikolojisinin, davranış kalıplarının ve büyük hikayelerin dünyasıdır.

Tasarımcı gözüyle bakıldığında finans bir "karar mimarisi", iletişimci gözüyle bakıldığında ise devasa bir "ikna sanatı"dır.

İşte bu yüzden, ona (ve finans dünyasına "soğuk" bakan herkese) farklı bir liste hazırladım. İçinde paranoid matematikçilerin de olduğu, Kadir İnanır'ın borsa dersleri verdiği sahne (merak edenler için linki buraya bırakıyorum), hem öğreten hem de sorgulatan o liste 😅...

1. Filmler: Kaos, Hırs ve Desenler

Finansı anlamak için önce "insanı" anlamak gerekir.

• The Big Short (Büyük Açık): Listemin tepesinde bu var. Neden mi? Çünkü yakın tarihin en büyük finansal krizinin fark edilme ve kriz olduğunu kabul edene kadar geçen süreyi en iyi anlatan yapım. "Herkes yanılırken doğruyu görebilmek" üzerine bir başyapıt.

  
  

• Pi (π): Bu benim kişisel favorim. Darren Aronofsky’nin o boğucu, siyah-beyaz atmosferinde, borsanın kaotik yapısının arkasında matematiksel bir "desen" (pattern) arayan takıntılı bir matematikçinin hikayesi. Finans piyasalarının bazen rasyonel bir matematik, ama çoğu zaman sadece bir "kaos" olduğunu anlamak için eşsiz bir film.

  
  

• The Wolf of Wall Street (Para Avcısı): İkna etmenin temel kuralını anlamak için Jordan Belfort’un eline kalemi alıp "Bana bu kalemi sat" dediği sahne, ders niteliğindedir. Piyasalardaki "hype"ın (coşkunun) ve satış psikolojisinin ne kadar güçlü olabileceğini, etik sınırların nasıl zorlandığını gösteren her döneme uygun bir bakış, üstelik Margot çok hoş 😊

  
  

• Wall Street (ve Yeşilçam'ın Bankerleri): Oliver Stone'un klasik Wall Street filmi, "Açgözlülük iyidir" repliğiyle bir dönemi özetler, hızlı köşeyi dönme arzusunun ve bu arzunun yıkıcı etkisinin en net fotoğrafıdır. 1980’lerin çılgın yuppie kültürünü merak edenler için de tam bir dönem yapımı.

  
  

• Margin Call (Oyunun Sonu): Bir kriz anında, bir odada geçen ve sadece diyaloglara dayalı bir gerilim. Kurumsal iletişim ve kriz yönetimi üzerine düşünen herkes izlemeli. Stanley Tucci tabii ki aynı ben 😎

  
  

• Explained: The Stock Market (Netflix): Görsel hafızası kuvvetli olanlar için Vox'un bu kısa belgeseli, borsayı 20 dakikada özetliyor. "Borsa nedir?" sorusunun en temiz cevabı. Netflix’te gezerken izleyecek hiçbir şey bulamadan dakikalarca geziyorsunuz ya gezmeyin bir kahve molası kadar zaman ayırın, pişman olmayacaksınız.

2. Kitaplar: Zihniyet ve "Dürtü"

Matematik formülleri yerine, parayla olan ilişkimizi düzeltecek kitaplar her zaman önceliğimdir.

• Nudge (Dürtü): Richard Thaler'in bu eseri, tam da tasarımcılara göre. İnsanların finansal kararlarını "seçenek mimarisi" ile nasıl yönlendirebileceğini anlatır. Finansal kararlarımızın aslında ne kadar "tasarlanmış" olduğunu gördüğünüzde şaşıracaksınız.

  
  

• Paranın Psikolojisi (The Psychology of Money) - Morgan Housel: Hep söylerim; para yönetimi zeka işi değil, davranış işidir. Housel, bu gerçeği o kadar yalın anlatıyor ki, finans bilmenize gerek kalmadan yatırımcı gibi düşünmeye başlıyorsunuz.

  
  

• Zengin Baba Yoksul Baba & Babil’in En Zengin Adamı: Bunlar işin alfabesi. Biri modern dünyada "aktif-pasif" farkını, diğeri ise binlerce yıl öncesinin Babil'inden hikayelerle tasarrufun mantığını anlatır. Klasikler asla eskimez. Zengin Baba Yoksul Baba’yı okumayana çay yok zaten :D. Ben Babil’in En Zengin Adamı’nı çok sevmemiştim ama sevgili eşim bir çırpıda okumuştu 😊 zaten evin “dürtü harcaması” şampiyonu benim olmam yeterli ipucu veriyor.

  
  

Son Söz

Eğer yatırıma yeni başlıyorsanız, kendinizi grafiklerde, rasyolarda, sinyallerde, tekniklerde kaybolmak zorunda hissetmeyin. Önce hikâyeyi, psikolojiyi ve insanı anlayın. Çünkü piyasaları hareket ettiren rakamlar değil, o rakamların arkasındaki insanların korkuları ve umutlarıdır.

Umarım bu liste, o genç arkadaşım gibi yolun başındakilere (veya finansı sıkıcı bulanlara) farklı bir kapı aralar.

Sizin de bu listeye ekleyeceğiniz, "mutlaka izle/oku" dediğiniz, kıyıda köşede kalmış hazineler var mı? Bana Instagram hesabım üzerinden ulaşabilir, fikirlerinizi paylaşabilirsiniz. Bir sonraki daha kapsamlı listeyi birlikte oluşturmuş oluruz.

Bir sonraki yazımda görüşmek üzere

Hep yatırımda kalın 🖖